Executieve functies

Je wéét dat je gewoon op tijd op werk of studie kunt komen als je op tijd opstaat. Je wéét dat als je op tijd begint met leren voor je tentamen, het best zal lukken. Je wéét dat als je elke dag je (werk) mails bij zou werken, je nu niet zo in de ellende zou zitten en collega’s klagen en zich afvragen of je nog van plan bent te antwoorden. Op tijd naar bed gaan, ook zoiets ogenschijnlijk simpels. Zo eenvoudig zeg je tegen jezelf, waarom doe ik dat nou niet gewoon? 

Dat is dus helemáál niet simpel als je ADD/ADHD hebt!!

Kijk, eigenlijk snapt de persoon met AD(H)D  het zelf ook niet. En de omgeving vaak ook al niet. Woorden als laks, ongeïnteresseerd of zelfs lui of dom kunnen er vallen. En in het ergste geval gelooft de AD(H)D’er  dat ook nog of is hij/zij zelf degene die deze labels als zelfbeeld hanteert.   

Maar hét kenmerk van ADD/ADHD is nu juist dat enorme gat tussen wat je van plan bent te doen en datgene wat je (niet) doet 

En dit is zo belangrijk om te snappen. Wellicht is snappen wat veel gevraagd, maar hiervan kennis nemen en accepteren dat dit zo werkt, is ongelooflijk essentieel! Voor degene met AD(H)D zelf, voor ouders, partners van, werkgevers, docenten etc. Ik ga het uitleggen en natuurlijk ga ik het ook hebben over wat je kunt ondernemen om hier wat beter mee om te gaan. Inzicht krijgen en dit praktisch vertalen. 

Executieve functies, dat is waar mensen met AD(H)D moeite mee hebben. Maar wat zijn dat nou precies? 

Executieve functies zijn de regelfuncties in je brein die ervoor zorgen dat je doelgericht gedrag kunt vertonen, dat je planmatig kunt handelen. Dat je dus je gedachtes en je gedrag kunt reguleren. En daar zijn mensen met ADD/ADHD dus niet zo goed in. Bedenken wat je gaat doen, waarom je het gaat doen, hoe je het gaat doen……een lastig breinprobleem.

Bedenken wát te doen valt vaak nog wel mee. Iemand met AD(H)D weet ook wel dat op tijd naar bed gaan belangrijk is, mails beantwoord moeten worden en er moet worden begonnen met leren voor het tentamen.

Soms zijn er juist plannen te over!  Over het algemeen is het zo dat iemand met AD(H)D niet zozeer niet weet wát hij moet doen, maar hij weet niet hoe hij het moet doen. Het uitvoeren en doen van datgene wat je bedacht hebt. Dáár zit het probleem. Voor velen geldt dat ze best nog wel een planninkje op papier kunnen zetten, of een ToDo lijst kunnen maken. Maar bij de uitvoering ervan gaat het mis. En dat is dus geen onwil, maar een probleem met de executieve functies.

Er zijn een aantal executieve functies die hierbij in gebreke blijven. Eén ervan is taakinitiatie.

Een duur woord voor een voor de meeste AD(H)D’ers zéér bekend fenomeen: uitstellen. Het beginnen aan een taak is heel moeilijk. Hiervoor heb je ‘regelprocessen’ nodig. Het feit dat je hebt opgeschreven wat je gaat doen betekent nog niet dat je het daadwerkelijk ook doet. De wil is er meestal wel, maar het lijkt alsof de rest gewoonweg niet meewerkt.  Deze processen kosten iemand met AD(H)D dus véél meer moeite dan iemand die dat niet heeft!

Nog een executieve functies: je gedrag en acties reguleren.

Reageren waar je op wil/moet reageren en de andere dingen negeren. Met andere woorden: je stuurt bewust je aandacht. Je bent van plan te leren en doet dat ook zonder een uur later te ontdekken dat je 5 vogels van papier hebt gevouwen het afgelopen uur. Je remt de impulsieve neiging om in te gaan op een whatsapp van vrienden om iets leuks te gaan doen, omdat je iets anders hebt wat minder leuk is, maar wel belangrijker.  Voor iemand met AD(H)D een veel grotere opgave dan voor iemand zonder AD(H)D.

Een bekende executieve functie, waar we het al eens eerder over hebben gehad: het werkgeheugen.

Je ordent in gedachten datgene wat je gaat doen. Je plant het in, schat in hoeveel tijd nodig is, wikt en weegt verschillende alternatieven af (begin ik morgen of overmorgen, ga ik wel of niet een extra vak volgen, doe ik hapjes met een borrel of maak ik voor eten voor iedereen op mijn verjaardag). Allemaal keuzes waarbij je brein hard moet werken. Conseqenties moet overzien, moet kunnen plannen, moet kunnen inschatten hoeveel werk het is etc etc. Dat zijn executieve functies. Dit maakt ook vaak dat mensen met ADHD nogal eens impulsief handelen en mensen met ADD juist besluiteloos zijn (even generaliserend). De eerste groep handelt al voor na te denken over de gevolgen, terwijl de ADD’ ers blijven hangen in het afwegen van alle mogelijke alternatieven en scenario’s. 

Ook emotioneel afstemmen, flexibel zijn, is een executieve functie.

Flexibel reageren als iets niet gaat zoals je hoopte. Voor sommigen heel moeizaam. Paniek, frustratie als dingen anders lopen dan verwacht. Anderen daarentegen, varen juist wel bij verandering en zelfs bij crisis. Die worden juist ‘wakker’ bij veel spanning en hebben geen last van frustratie en paniek. Deze mensen moet je er juist bij hebben als dingen mislopen. Met hun creatieve brein en hyperfocus, zijn het de probleemoplossers, de snelle handelaars.

En wat kunnen we nu met deze wijsheid? Een stuk lezen over wat je allemaal wel niet kunt hebben, vind ik deprimerend. Want er is ook zoveel winst te behalen.

 Allereerst|: je bent niet zwak in alle executieve functies!! Leer jezelf kennen, waar zitten je valkuilen en waar ben je wél goed in of beter in? Ontdek je eigen gebruiksaanwijzing. Met nadruk op: je eigen. Want wat voor een ander werkt, werkt misschien niet voor jou en andersom. Zelfinzicht dus, leer jezelf kennen.

Je executieve functies werken het beste bij dingen die je interesseren. Bij saaie taken, taken waar je weerstand tegen hebt, zul je veel meer last hebben van je zwakkere functies. Maar soms moet je nu eenmaal dingen doen die niet interessant zijn en die dus veel van je executieve vermogens vragen. Daar kan je niet onderuit. 

Executieve functies kun je trainen. En daarmee zeg ik niet dat het heel makkelijk allemaal zal worden. Maar je kunt wel steeds kleine stapjes nemen, uitproberen, bijschaven, weer proberen en zo stap voor stap vooruit komen. Maak een eigen agenda, ga sporten met een maatje op de terugweg van werk of studie, zoek naar manieren die het voor jou makkelijker maken om de dingen voor elkaar te krijgen.

Maar: het allerbeste is iets te ontdekken waarvoor je warm loopt, iets wat je met plezier kunt doen.

Dan gaan de executieve functies namelijk een stuk makkelijker en kan je zelfs heel ver komen omdat je voordeel kunt halen uit je vermogen tot hyperfocus!

En niet vergeten: sport, beweeg en eet (redelijk) gezond! Ook dat heeft namelijk invloed op je brein. (misschien iets voor volgende blog)

Stap voor stap…..

Deel deze blog: